پرواز آن قاصدک

zol
برای بسیاری از والدین توضیح مرگ به کودک و پاسخ به سوالات او دشوار است و ممکن است آنها را دچار سردرگمی و نگرانی کند اما این دشواری زمانی به چالش تبدیل می شود که خود والدین نیز در مورد مرگ به نتیجه ای نرسیده باشند و ابهامات و اضطراب هایی را در این زمینه تجربه کنند. پس برای اینکه والدین بتوانند در توضیح مرگ به کودکان خود عملکرد بهتری داشته باشند نیاز است که در ابتدا به همه پاسخ های خود درباره مرگ و زندگی بعد از مرگ بر اساس دین، فرهنگ و اعتقادات خود پاسخ دهند. توضیحات بیشتر درباره این موضوع را در لینک زیر ببینید و بعد ادامه مقاله را بخوانید.
pic
شکل گیری مفهوم مرگ در کودکان
برای اینکه کودک درک کاملی از مرگ داشته باشد باید مفاهیم زیر را بداند:
1. کودک باید بداند همه انسان ها یک روز می میرند
2. کودک باید بداند مرگ برای همه موجودات زنده است
3. کودک باید بداند مرگ دائمی و برگشت ناپذیر است
4. کودک باید بداند با مرگ همه عملکردهای جسمی و روانشناختی متوقف می شود
5. کودک باید بداند مرگ به علت اشکال در فرایندهای جسمی بوجود می آید

همانطور که رشد حرکتی و کلامی کودک در سن های خاصی ایجاد می شوند، درک هر کدام از این پنج مفهوم نیز در یک محدوده سنی تقریبی اتفاق می افتد و به رشد شناختی کودک بستگی دارد.

از بدو تولد تا سه سالگی کودکان درکی از مرگ ندارد اما اگر فردی در خانواده اش فوت کند متوجه تغییر حالت های هیجانی مادر و پدر می شود.

از 3 تا 5 سالگی کودکان فکر می کنند مرگ برگشت پذیر است. مثل مسافری که دوباره بر میگردد و یا شخصی که خوابیده و دوباره بیدار می شود. همچنین فکر می کنند که مرگ برای اطرافیان و خودشان اتفاق نمی افتد. در این سن کودک با اینکه شناخت کمی از اندام های بدن انسان دارد اما متوجه نقش آنها در زنده بودن نمی شود مثلا فکر می کند قلب برای دوست داشتن است

از حدود 5 سالگی تا 7 سالگی ابتدا کودکان می فهمند که همه انسان ها یک روز می میرند یعنی مرگ فقط مال دیگران نیست. آنها متوجه می شوند که مرگ دائمی است و برگشتی در کار نیست. اما آنها بیشتر به علت های بیرونی و قابل مشاهده مرگ توجه می کنند مثلا فردی که تصادف می کند و می میرد یا فردی که در جنگ کشته می شود، اما متوجه نمی شوند که چطور این حوادث باعث مرگ یک فرد می شود.

از 7 تا 10 سالگی کودکان به تدریج متوجه می شوند که با مرگ همه عملکردهای جسمی و روانی انسان ها متوقف می شود. (البته در بعضی از فرهنگ ها مانند فرهنگ اسلامی کودکان متوجه می شوند که همزمان این امکان وجود دارد که عملکرد جسمی متوقف شود و عملکرد روانی (یا همان روح) در زندگی بعد از مرگ ادامه پیدا کند و این اعتقاد همزمان چون از طرف جامعه تقویت می شود کاملا برای کودکان پذیرفته می شود). آخرین مفهومی که در کودکان شکل می گیرد این است که مرگ علت جسمانی دارد یعنی اشکال در عملکرد اندام های درونی بدن مانند قلب یا ریه باعث مرگ انسان می شود. به دلیل اینکه عملکرد بدن انسان پیچیده است و قابل مشاهده نیست کودکان باید تفکر انتزاعی تری برای فهم آن داشته باشند. در مجموع می توان گفت که کودکان در ده سالگی به درک همه پنج مفهوم مرتبط با مرگ می رسند

نکته: با اینکه سن عامل مهمی در فهم مرگ محسوب می شود اما عواملی مانند هوش کودک، عقاید مذهبی خانواده، مواجه زودهنگام با مرگ اطرافیان، تجربه یک بیماری تهدید کننده حیات در کودک یا اطرافیان، میزان باز بودن والدین درباره صحبت کردن شفاف با کودکان درباره مرگ، زندگی در جامعه ای که درگیر جنگ یا بی ثباتی های سیاسی است و سطح اضطراب کودک باعث می شود که یک کودک زودتر از همسالان خود به درک از مرگ برسد

 Lifespan
از چه زمانی باید مرگ را برای کودکان توضیح داد؟
بهتر است پیش از آنکه در محیط کودک مرگی اتفاق بیفتد، کودکان را با این مفهوم آشنا کنید.اگر والدین توضیح مرگ را به زمانی که فردی را از دست می دهند موکول کنند تضمینی وجود ندارد که در آن زمان خود و کودکشان در شرایط عاطفی، هیجانی و فکری مناسبی بمانند که بتوانند آموزش صحیح و دقیقی داشته باشند.
صحبت کردن از مرگ برای بچه ها به این معنی نیست که برای او کلاس آموزشی بگذاریم، بلکه باید در زندگی روزمره از هر فرصتی برای یک اشاره کوتاه به آن استفاده کنیم زیرا درک مرگ مفهومی است که به تدریج در کودک شکل می گیرد.
برای آشنایی تدریجی و غیرمستقیم کودکان با مرگ، قبل از اینکه به مرگ انسان ها بپردازید، از صحبت درباره چرخه حیات موجودات زنده ای که در محیط کودک وجود دارند شروع کنید. زیرا لازم است کودک ابتدا این مفهوم را متوجه شود که مرگ برای همه موجوداتی است که زنده هستند.

 فرصت های زندگی روزمره
گلدانی را برای کودک بگیرید و بذری را در آن بکارید و همزمان با رشد تدریجی آن درباره فرایند تولد گیاه، چیزهایی که برای رشدش نیاز دارد، محصولی که به ما میدهد (به عنوان کاری که در زمان زنده بودنش انجام می دهد) و پایان زندگی اش با کودک صحبت کنید. می توانید با عکس گرفتن از مراحل زندگی آن گیاه یک فیلم تهیه کنید
در پارکی که هر روز با کودک برای بازی می روید، از آغاز فصل ها برای شروع صحبت درباره چرخه حیات درختان پارک استفاده کنید. می توانید درخت خاصی را در نظر بگیرید و در هر فصلی از آن عکس بگیرید تا تغییرش را ببینید، در هنگام انجام این فعالیت درباره جوانه زدن درخت به عنوان تولد، میوه دادن یا گل دادن، تغییر رنگ برگ ها و تغییرات درونی درخت صحبت کنید و کتاب های مرتبط را بخوانید. می توانید برگ های درختان را در فصل های مختلف جمع کنید و در دفتری بچسبانید یا با کودک نقاشی فصل ها را بکشید.

در این زمینه خواندن کتاب خزان برگک پیشنهاد می شود.

مرگ ماهی قرمز سفره هفت سین یک پدیده رایج است که معمولا کودکان آن را مشاهده می کنند و چون حیوان خانگی محسوب نمی شود احساس منفی زیادی درباره اش ندارند اما می تواند فرصتی باشد که درباره تولد، رشد و علت مرگ ماهی ها به عنوان یک موجود زنده صحبت کنید. همچنین می توانید کتاب هایی در این مورد بخوانید و یا مستند هایی با این موضوع ببینید.
ممکن است کودک در پارک یا خیابان کبوتر، گربه یا حشره مرده ای ببیند. از این فرصت برای صحبت درباره تولد و رشد پرنده ها ،حیوانات و حشره ها و علت های مختلف مرگ آنها صحبت کنید.
در مورد انسان ها اولین فعالیتی که باید با کودک انجام دهید شناخت اندام های داخلی بدن، عملکرد آنها و ارتباطی که با زنده بودن انسان دارند. زیرا کودکان پیش از دبستان شناخت دقیقی از عملکرد اندام های داخلی ندارند مثلا فکر می کنند قلب برای دوست داشتن است و معده برای غذا خوردن. می توانید با استفاده از کتاب های داستان، کاردستی، عروسک و یا نقاشی درباره این اندام ها و نقش آنها در زنده بودن انسان از کودک سوال بپرسید و اطلاعات کوتاهی به او بدهید
همزمان با این فعالیت ها می توان از کتاب هایی که به طور مستقیم برای توضیح مرگ در کودکان نوشته شده است نیز کمک گرفت. کتاب خواندن یک روش مناسب برای باز کردن سر صحبت درباره توضیح دادن مرگ است.

معرفی کتاب

a7 کتاب " مرگ یک دایناسور " را می توانید برای کودکان 4 سال به بالا بخوانید. تصویرسازی هایی رنگی و جالب دارد و جمله های آن کوتاه است
در این کتاب مرگ از دیدگاه جسمی برای کودک توضیح داده شده است، به علت های مختلف مرگ اشاره می شود و روش هایی را برای تسکین احساس های منفی کودکان بعد از مرگ اطرافیان ارائه می کند.
راهنمای والدین برای خواندن کتاب
در قسمتی از کتاب مرگ به شکل از کارافتادن اعضای بدن توضیح داده شده است: وقتی کسی می میرد ،بدنش از کار می افتد، قلبش دیگر نمیزند و نفس نمی کشد.مغزش هم نه پیغام می گیرد ونه می فرستد.کسی که مرده نمیبیند، نمیشنود، نمیتواند لمس کند، بو و مزه را حس نمیکند،غذا نمیخورد، بازی نمیکند، نمی تواند حرکت کند و بدنش سرد می شود.
از کودک بپرسید :
• در موجودات دیگر وقتی می میرند چه اتفاقی می افتد یا ما چطور متوجه میشویم که مثلا برگ، حیوان و... مرده است؟
• وقتی کسی میمیرد جز مواردی که در کتاب آمده به نظر تو چه کارهای دیگری را نمیتواند انجام دهد؟
• اگر کودک با شیوه کارکرد اندام های مختلف و نقش آنها در زنده نگه داشتن انسان آشنا نیست برای او توضیح دهید

در بخش بعدی کتاب به علت های مرگ اشاره می شود: علت هایی مانند بیماری، مرگ ناگهانی، تصادف و خشونت همراه با تصویر برای کودک توضیح داده شده است
نکته: اگر کودک در محیطی زندگی می کند که واژه "شهادت" را شنیده یا شما می خواهید ارزش های مربوط به این واژه را به کودک منتقل کنید، می توانید در توضیح علت های مرگ به این شیوه نیز اشاره ای داشته باشید. عبارت هایی که می توانید استفاده کنید: وقتی آدم ها در حالی که کارهای خوبی برای کشور می کنند می میرند به آنها شهید می گویند. مثلا آتش نشان ها وقتی در حال نجات بقیه آدم ها از آتش هستند، وقتی دکترها در حال درمان بیماران مریض می شوند و می میرند، وقتی سربازها از کشور محافظت می کنند که دشمن وارد کشور نشود.
از کودک بپرسید:
• آیا همه کسانی که مریض می شوند میمیرند؟
• اگر قبلا فردی در اطراف کودک فوت کرده است میتوانید به او اشاره کنید و از کودک بپرسید که علت فوت او چه بود؟

بعد از توضبح درباره مرگ و علت های آن ممکن است کودک بپرسد که چرا آدم ها می میرند؟ چرا همیشه زنده نمی مانند؟ بعد از مردن چه اتفاقی می افتد؟
برای پاسخ به این سوالات شما باید به جهان بینی خود درباره اتفاق های بعد از مرگ رجوع کنید. در ادامه کتاب " خداحافظ راکون پیر" معرفی می شود که داستان آن به فرهنگ رایج کشور درباره زندگی بعد از مرگ نزدیک است.

معرفی کتاب

bo کتاب "خداحافظ راکون پیر" داستان دوستی بچه خرگوشی به نام تک و یک راکون پیر است. در این کتاب کودک همراه با تولد یک خرگوش و مرگ دوستش راکون با مفهوم زندگی بعد از مرگ آشنا می شود. این داستان برای کودکان بالاتر از هفت سال نوشته شده است 
راهنمای والدین برای خواندن کتاب
در ابتدای داستان می خوانیم که: بچه خرگوش در زمان تولد نمیخواهد از شکم مادرش خارج شود چون از دنیای جدید میترسد. راکون پیر به او میگوید: "چرا تک و تنها آنجا نشسته ای بیا ببین که دنیای ما خیلی بزرگتر روشنتر و زیباتر است .بیا ببین دنیای ما چقدر خوب است."
داستان در بخش ابتدایی می خواهد توجه کودک را به دنیایی جلب کند که قبلا در آن بوده است. و این نکته که بچه ای که در شکم مادرش هست نمی داند که دنیای دیگر چگونه است و هیچ شناختی از آن ندارد
از کودک بپرسید:
• دنیای درون شکم مادر چه شکلی است؟
• کودک در آن دنیا چه کارهایی می کند؟ چگونه غذا می خورد؟ چطور می خوابد؟
• آن دنیا چه شباهت و تفاوتی با این دنیا دارد؟ می توانید به این نکته اشاره کنید که وقتی در شکم مادر هستیم با لوله ای که به بدن مادر وصل است غذا می خوریم اما بعد از اینکه به این دنیا می آییم به آن نیازی نداریم.
• بچه ها چطور از دنیای شکم مادرشان به این دنیا می آیند؟ (به احتمال زیاد شما این داستان را در سنی برای کودک می خوانید که شیوه تولد را به زبان ساده ای برایش گفته اید)
• درباره خاطرات بارداری خود برای کودک بگویید. عکس های آن شرایط را با هم ببینید
• می توانید همراه با کودک آن دنیا و کارهایی که کودک در آنجا انجام میداده را نقاشی کنید

در ادامه داستان میخوانیم که خرگوش و راکون هر روز قشنگی های این دنیا را با هم کشف می کنند.
از کودک خود بپرسید:
• چه چیزهایی را در این دنیا خیلی دوست دارد؟ مثلا نگاه کردن به آسمان، قدم زدن در جنگل و...
• در ادامه نقاشی قبلی، همراه با کودک نقاشی این دنیا را بکشید. مناطقی که کودک رفته، مکان هایی که دوست دارد برود. کارهایی که هر روز انجام میدهد.
در انتهای داستان می خوانیم که: بعد از مدتی زمان مرگ راکون پیر فرا می رسد. او به خرگوش می گوید: خیلی پیر و خسته شده ام و وقت آن رسیده که از این دنیا بروم به یک دنیای دیگر که برای ما ناشناخته است. بعد از اینکه راکون می میرد خرگوش می گوید اگر او مرده پس چرا هنوز اینجاست. بقیه حیوانات می گویند وقتی به دنیای دیگر میرویم بدنمان را همین جا می گذاریم.بعد از مدتی راکون به خواب خرگوش می آید و به او می گوید:" یادت هست می ترسیدی به دنیا بیایی؟فکر می کردی که شکم مادر بهترین جا برای ماندن است؟الان هم فکر میکنی بهترین جا برای ماندن اینجاست اما باز اشتباه میکنی.دنیای ناشناخته ای که به آن رفته ام خیلی بزرگ تر و قشنگ تر است.پس لازم نیست نگران من باشی"
در واقع داستان توجه کودک را به این نکته جلب می کند که برای رفتن به دنیای دیگر به بدنمان نیاز نداریم. همچنین اطلاعات زیادی درباره آنجا نداریم پس ممکن است سوال های زیادی درباره آن داشته باشیم. اما می دانیم که آنجا بزرگ تر و قشنگ تر است.
از کودک بپرسید:
• چرا تک از شکم مادرش خارج نمی شد؟
• حیوانات از کجا فهمیدند که راکون مرده است؟
• وقتی تک دلتنگ راکون بود،راکون در مورد آن دنیای ناشناخته چه گفت؟
• تو چه چیزهایی درباره آن دنیای ناشناخته شنیدی؟
• می توانید در ادامه نقاشی های قبلی، همراه با کودک یک نقاشی بزرگتر درباره دنیای بعد از مرگ بکشید
به طور خلاصه، شما می توانید با کمک این کتاب زندگی و مرگ را به یک سفر تشبیه کنید به این صورت که انسان ها از زمانی که به وجود می آیند دنیاهای مختلفی را تجربه می کنند و زندگی در هر دنیا با دنیای دیگر فرق دارد (مثلا غدا خوردن نفس کشیدن،چیزهایی که احتیاج دارند و....). برای رفتن از یک دنیا به دنیای دیگر روش های خاصی وجود دارد. انسانها از دنیای درون شکم مادر با تولد به این دنیا منتقل می شوند در این دنیا زندگی می کنند و برای رفتن به دنیای بعدی دیگر به بدن خود احتیاجی ندارند. به همین دلیل ما بدن آنها را زیر خاک می گذاریم. مثل وقتی ما به این دنیا آمدیم و به لوله غذایی که در شکم مادرمان بود نیازی نداشتیم. در واقع ما مرگ را به عنوان روشی برای رفتن به دنیای سوم معرفی می کنیم.

اگر کودک درباره مفهوم روح و زندگی آن بعد از مرگ از شما سوال کرد با توجه به سن و میزان رشد شناختی او می توانید از مثال های زیر استفاده کنید:
مفهوم دگردیسی در حشرات مثال خوبی برای توضیح زندگی بعد از مرگ است. وقتی کرم ابریشم مدت ها در پیله می ماند و بعد با ظاهری جدید و زیباتر دنیای جدید را آغاز می کند. این توضیح می تواند همزمان با پرورش کرم ابریشم در خانه باشد تا کودک قدم به قدم با این مفهوم آشنا شود. در این زمینه کتاب "آن آبزیان کوچک و این سنجاقک هارا با کودک بخوانید

روح بخشی از بدن ماست که آن را نمی بینیم و بعد از مردن از بدن ما جدا می شود و به دنیای دیگر می رود.

بدن و روح مثل دو دوست هستند. مثل راننده ای که ماشینش را دوست دارد اما وقتی ماشینش خراب یا غیر قابل استفاده می شود، ماشین را کنار می گذارد و از آن پیاده می شود. در این مثال ماشین جسم است و راننده روح.
روح مثل انرژی برق است و بدن ما مثل لامپ است. پس انرژی باعث روشن شدن لامپ می شود
روح و بدن مثل دستی است که یک دستکش پوشیده. وقتی می میریم روح مثل دستکشی که از دست در می آوریم از بدن جدا می شود.

یک ویدئوی جالب و کوتاه را همراه با کودک درباره عروسک دگردیسی پروانه در این لینک ببینید. (با فیلترشکن)

transformation 1
اشتباهات رایج در عبارات والدین در هنگام توضیح مرگ
١-عباراتی که غیر واقعی هستند و کودک را در انتظار نگه میدارند: " بابا به یه سفر طولانی رفته " ، " وقتی بزرگ شدی داداشت برمیگرده "
٢- عباراتی که با مفهوم رها شدگی است و به کودک احساس نا امنی و بی ثباتی میدهد: " او ما رو ترک کرده " ، " ما رو تنها گذاشته و رفته "
٣̠ عباراتی که ایجاد بدبینی و منفی گرایی میکند: " خدا اون رو از ما گرفته" ، " خدا آدمای خوب رو میبره پیش خودش "
٤- عباراتی که ایجاد تناقض می کند: " آدمهای پیر می میرند" ، " بچه ها نمی میرند " ، " مامان ها نمیمیرند و پیش بچه هاشون میمانند"
در مقاله بعدی به این سوالات پاسخ خواهیم داد:
بعد از فوت کردن یکی از نزدیکان کودک چه کارهایی را باید انجام بدهیم؟
چگونه درباره پدر یا مادری که در آستانه مرگ هستند با کودک صحبت کنیم؟
چه زمانی لازم است کودک سوگوار را نزد روانشناس ببریم؟
مطالب مرتبط:
معرفی کتاب برای توضیح مرگ برای کودکان
چگونه با کودکم کتاب بخوانم؟