پرواز آن قاصدک
برای بسیاری از والدین توضیح مرگ به کودک و پاسخ به سوالات او دشوار است و ممکن است آنها را دچار سردرگمی و نگرانی کند اما این دشواری زمانی به چالش تبدیل می شود که خود والدین نیز در مورد مرگ به نتیجه ای نرسیده باشند و ابهامات و اضطراب هایی را در این زمینه تجربه کنند. پس برای اینکه والدین بتوانند در توضیح مرگ به کودکان خود عملکرد بهتری داشته باشند نیاز است که در ابتدا به همه پاسخ های خود درباره مرگ و زندگی بعد از مرگ بر اساس دین، فرهنگ و اعتقادات خود پاسخ دهند. توضیحات بیشتر درباره این موضوع را در لینک زیر ببینید و بعد ادامه مقاله را بخوانید. |
شکل گیری مفهوم مرگ در کودکان برای اینکه کودک درک کاملی از مرگ داشته باشد باید مفاهیم زیر را بداند: 1. کودک باید بداند همه انسان ها یک روز می میرند 2. کودک باید بداند مرگ برای همه موجودات زنده است 3. کودک باید بداند مرگ دائمی و برگشت ناپذیر است 4. کودک باید بداند با مرگ همه عملکردهای جسمی و روانشناختی متوقف می شود 5. کودک باید بداند مرگ به علت اشکال در فرایندهای جسمی بوجود می آید همانطور که رشد حرکتی و کلامی کودک در سن های خاصی ایجاد می شوند، درک هر کدام از این پنج مفهوم نیز در یک محدوده سنی تقریبی اتفاق می افتد و به رشد شناختی کودک بستگی دارد. از بدو تولد تا سه سالگی کودکان درکی از مرگ ندارد اما اگر فردی در خانواده اش فوت کند متوجه تغییر حالت های هیجانی مادر و پدر می شود. از 3 تا 5 سالگی کودکان فکر می کنند مرگ برگشت پذیر است. مثل مسافری که دوباره بر میگردد و یا شخصی که خوابیده و دوباره بیدار می شود. همچنین فکر می کنند که مرگ برای اطرافیان و خودشان اتفاق نمی افتد. در این سن کودک با اینکه شناخت کمی از اندام های بدن انسان دارد اما متوجه نقش آنها در زنده بودن نمی شود مثلا فکر می کند قلب برای دوست داشتن است از حدود 5 سالگی تا 7 سالگی ابتدا کودکان می فهمند که همه انسان ها یک روز می میرند یعنی مرگ فقط مال دیگران نیست. آنها متوجه می شوند که مرگ دائمی است و برگشتی در کار نیست. اما آنها بیشتر به علت های بیرونی و قابل مشاهده مرگ توجه می کنند مثلا فردی که تصادف می کند و می میرد یا فردی که در جنگ کشته می شود، اما متوجه نمی شوند که چطور این حوادث باعث مرگ یک فرد می شود. از 7 تا 10 سالگی کودکان به تدریج متوجه می شوند که با مرگ همه عملکردهای جسمی و روانی انسان ها متوقف می شود. (البته در بعضی از فرهنگ ها مانند فرهنگ اسلامی کودکان متوجه می شوند که همزمان این امکان وجود دارد که عملکرد جسمی متوقف شود و عملکرد روانی (یا همان روح) در زندگی بعد از مرگ ادامه پیدا کند و این اعتقاد همزمان چون از طرف جامعه تقویت می شود کاملا برای کودکان پذیرفته می شود). آخرین مفهومی که در کودکان شکل می گیرد این است که مرگ علت جسمانی دارد یعنی اشکال در عملکرد اندام های درونی بدن مانند قلب یا ریه باعث مرگ انسان می شود. به دلیل اینکه عملکرد بدن انسان پیچیده است و قابل مشاهده نیست کودکان باید تفکر انتزاعی تری برای فهم آن داشته باشند. در مجموع می توان گفت که کودکان در ده سالگی به درک همه پنج مفهوم مرتبط با مرگ می رسند نکته: با اینکه سن عامل مهمی در فهم مرگ محسوب می شود اما عواملی مانند هوش کودک، عقاید مذهبی خانواده، مواجه زودهنگام با مرگ اطرافیان، تجربه یک بیماری تهدید کننده حیات در کودک یا اطرافیان، میزان باز بودن والدین درباره صحبت کردن شفاف با کودکان درباره مرگ، زندگی در جامعه ای که درگیر جنگ یا بی ثباتی های سیاسی است و سطح اضطراب کودک باعث می شود که یک کودک زودتر از همسالان خود به درک از مرگ برسد |
از چه زمانی باید مرگ را برای کودکان توضیح داد؟ بهتر است پیش از آنکه در محیط کودک مرگی اتفاق بیفتد، کودکان را با این مفهوم آشنا کنید.اگر والدین توضیح مرگ را به زمانی که فردی را از دست می دهند موکول کنند تضمینی وجود ندارد که در آن زمان خود و کودکشان در شرایط عاطفی، هیجانی و فکری مناسبی بمانند که بتوانند آموزش صحیح و دقیقی داشته باشند. صحبت کردن از مرگ برای بچه ها به این معنی نیست که برای او کلاس آموزشی بگذاریم، بلکه باید در زندگی روزمره از هر فرصتی برای یک اشاره کوتاه به آن استفاده کنیم زیرا درک مرگ مفهومی است که به تدریج در کودک شکل می گیرد. برای آشنایی تدریجی و غیرمستقیم کودکان با مرگ، قبل از اینکه به مرگ انسان ها بپردازید، از صحبت درباره چرخه حیات موجودات زنده ای که در محیط کودک وجود دارند شروع کنید. زیرا لازم است کودک ابتدا این مفهوم را متوجه شود که مرگ برای همه موجوداتی است که زنده هستند. |
فرصت های زندگی روزمره در این زمینه خواندن کتاب خزان برگک پیشنهاد می شود. مرگ ماهی قرمز سفره هفت سین یک پدیده رایج است که معمولا کودکان آن را مشاهده می کنند و چون حیوان خانگی محسوب نمی شود احساس منفی زیادی درباره اش ندارند اما می تواند فرصتی باشد که درباره تولد، رشد و علت مرگ ماهی ها به عنوان یک موجود زنده صحبت کنید. همچنین می توانید کتاب هایی در این مورد بخوانید و یا مستند هایی با این موضوع ببینید. معرفی کتاب |
کتاب " مرگ یک دایناسور " را می توانید برای کودکان 4 سال به بالا بخوانید. تصویرسازی هایی رنگی و جالب دارد و جمله های آن کوتاه است در این کتاب مرگ از دیدگاه جسمی برای کودک توضیح داده شده است، به علت های مختلف مرگ اشاره می شود و روش هایی را برای تسکین احساس های منفی کودکان بعد از مرگ اطرافیان ارائه می کند. |
|
راهنمای والدین برای خواندن کتاب در قسمتی از کتاب مرگ به شکل از کارافتادن اعضای بدن توضیح داده شده است: وقتی کسی می میرد ،بدنش از کار می افتد، قلبش دیگر نمیزند و نفس نمی کشد.مغزش هم نه پیغام می گیرد ونه می فرستد.کسی که مرده نمیبیند، نمیشنود، نمیتواند لمس کند، بو و مزه را حس نمیکند،غذا نمیخورد، بازی نمیکند، نمی تواند حرکت کند و بدنش سرد می شود. از کودک بپرسید : • در موجودات دیگر وقتی می میرند چه اتفاقی می افتد یا ما چطور متوجه میشویم که مثلا برگ، حیوان و... مرده است؟ • وقتی کسی میمیرد جز مواردی که در کتاب آمده به نظر تو چه کارهای دیگری را نمیتواند انجام دهد؟ • اگر کودک با شیوه کارکرد اندام های مختلف و نقش آنها در زنده نگه داشتن انسان آشنا نیست برای او توضیح دهید در بخش بعدی کتاب به علت های مرگ اشاره می شود: علت هایی مانند بیماری، مرگ ناگهانی، تصادف و خشونت همراه با تصویر برای کودک توضیح داده شده است |
|
بعد از توضبح درباره مرگ و علت های آن ممکن است کودک بپرسد که چرا آدم ها می میرند؟ چرا همیشه زنده نمی مانند؟ بعد از مردن چه اتفاقی می افتد؟ معرفی کتاب |
کتاب "خداحافظ راکون پیر" داستان دوستی بچه خرگوشی به نام تک و یک راکون پیر است. در این کتاب کودک همراه با تولد یک خرگوش و مرگ دوستش راکون با مفهوم زندگی بعد از مرگ آشنا می شود. این داستان برای کودکان بالاتر از هفت سال نوشته شده است | |
راهنمای والدین برای خواندن کتاب در ابتدای داستان می خوانیم که: بچه خرگوش در زمان تولد نمیخواهد از شکم مادرش خارج شود چون از دنیای جدید میترسد. راکون پیر به او میگوید: "چرا تک و تنها آنجا نشسته ای بیا ببین که دنیای ما خیلی بزرگتر روشنتر و زیباتر است .بیا ببین دنیای ما چقدر خوب است." داستان در بخش ابتدایی می خواهد توجه کودک را به دنیایی جلب کند که قبلا در آن بوده است. و این نکته که بچه ای که در شکم مادرش هست نمی داند که دنیای دیگر چگونه است و هیچ شناختی از آن ندارد از کودک بپرسید: • دنیای درون شکم مادر چه شکلی است؟ • کودک در آن دنیا چه کارهایی می کند؟ چگونه غذا می خورد؟ چطور می خوابد؟ • آن دنیا چه شباهت و تفاوتی با این دنیا دارد؟ می توانید به این نکته اشاره کنید که وقتی در شکم مادر هستیم با لوله ای که به بدن مادر وصل است غذا می خوریم اما بعد از اینکه به این دنیا می آییم به آن نیازی نداریم. • بچه ها چطور از دنیای شکم مادرشان به این دنیا می آیند؟ (به احتمال زیاد شما این داستان را در سنی برای کودک می خوانید که شیوه تولد را به زبان ساده ای برایش گفته اید) • درباره خاطرات بارداری خود برای کودک بگویید. عکس های آن شرایط را با هم ببینید • می توانید همراه با کودک آن دنیا و کارهایی که کودک در آنجا انجام میداده را نقاشی کنید در ادامه داستان میخوانیم که خرگوش و راکون هر روز قشنگی های این دنیا را با هم کشف می کنند. |
|
اگر کودک درباره مفهوم روح و زندگی آن بعد از مرگ از شما سوال کرد با توجه به سن و میزان رشد شناختی او می توانید از مثال های زیر استفاده کنید: روح بخشی از بدن ماست که آن را نمی بینیم و بعد از مردن از بدن ما جدا می شود و به دنیای دیگر می رود. بدن و روح مثل دو دوست هستند. مثل راننده ای که ماشینش را دوست دارد اما وقتی ماشینش خراب یا غیر قابل استفاده می شود، ماشین را کنار می گذارد و از آن پیاده می شود. در این مثال ماشین جسم است و راننده روح. یک ویدئوی جالب و کوتاه را همراه با کودک درباره عروسک دگردیسی پروانه در این لینک ببینید. (با فیلترشکن) |
|
اشتباهات رایج در عبارات والدین در هنگام توضیح مرگ ١-عباراتی که غیر واقعی هستند و کودک را در انتظار نگه میدارند: " بابا به یه سفر طولانی رفته " ، " وقتی بزرگ شدی داداشت برمیگرده " ٢- عباراتی که با مفهوم رها شدگی است و به کودک احساس نا امنی و بی ثباتی میدهد: " او ما رو ترک کرده " ، " ما رو تنها گذاشته و رفته " ٣̠ عباراتی که ایجاد بدبینی و منفی گرایی میکند: " خدا اون رو از ما گرفته" ، " خدا آدمای خوب رو میبره پیش خودش " ٤- عباراتی که ایجاد تناقض می کند: " آدمهای پیر می میرند" ، " بچه ها نمی میرند " ، " مامان ها نمیمیرند و پیش بچه هاشون میمانند" |
|
در مقاله بعدی به این سوالات پاسخ خواهیم داد: بعد از فوت کردن یکی از نزدیکان کودک چه کارهایی را باید انجام بدهیم؟ چگونه درباره پدر یا مادری که در آستانه مرگ هستند با کودک صحبت کنیم؟ چه زمانی لازم است کودک سوگوار را نزد روانشناس ببریم؟ |
|
مطالب مرتبط: معرفی کتاب برای توضیح مرگ برای کودکان چگونه با کودکم کتاب بخوانم؟ |