وسواس یا پیشگیری از کرونا

این روزها به دلیل ویروس کرونا همه ما رفتارهایی را انجام میدهیم که تا دو ماه پیش جزئی از علائم وسواس آلودگی محسوب می شدند: دست شستن های زیاد، ضدعفونی کردن همه سطوح و وسایل و خوراکی ها، استفاده از ماسک و دستکش و فاصله گرفتن از دیگران.
تا همین چند ماه پیش اگر فردی این رفتارها را انجام می داد تحت درمان دارویی و رفتاری برای وسواس قرار می گرفت. اما در حال حاضر سلامت جسمی ما در گرو انجام دادن همین رفتارهاست.
اما در میان همه ما آدم های درگیر کرونا کودکانی هستند که قبلا وسواس آلودگی داشتند و با درمان بهبود پیدا کردند
یا
کودکانی که با رفتارهای وسواسی شان به این شرایط وارد شدند
یا
والدینی که مبتلا به وسواس آلودگی هستند و تذکرهای بهداشتی زیادی به کودک می دهند
و الان در روزهایی که تاکید زیاد بر شستن دست ها و بقیه روش های پیشگیری از کرونا از همه منابع خبری مطرح می شود این نگرانی وجود دارد که وسواس این کودکان شدیدتر شود، زیرا آنها آسیب پذیری بیشتری دارند. البته ممکن است کودکانی که سابقه ژنتیکی وسواس در خانواده دارند به دلیل این شرایط بحرانی در همین دوران به وسواس آلودگی مبتلا شوند.
 ocd6

پس مرز بین وسواس و روش های پیشگیری از کرونا چیست؟
برای اینکه این مرز را روشن کنیم ابتدا کمی درباره وسواس بدانیم.
اختلال وسواس-اجبار دو جزء اصلی دارد: افکار وسواسی که فکرهایی تکراری و مزاحم هستند که با فراوانی زیاد و بدون اراده ما وارد ذهن می شوند که می توانند موضوعات مختلفی داشته باشند و رفتارهای وسواسی که رفتارهایی افراطی و تکراری هستند که در پاسخ به افکار مزاحم انجام می شوند.
یعنی چی؟ ببینیم برای کودکی که وسواس آلودگی دارد چه اتفاقی می افتد:
 به شکل زیر توجه کنید:

فرض کنید کودکی به دستشویی می رود. بعد از دستشویی وقتی یک بار دستش را می شوید افکار مزاحمی به ذهنش هجوم می آورند
فکرهای تکراری و مزاحم درباره کثیفی و میکروب ها احساس منفی برای کودک ایجاد می کند. وقتی کودک شستشوهای بیش از حد (رفتار وسواسی) را انجام میدهد، احساس منفی اش کم میشود و فکر کثیفی فراموش می شود. و احساس راحتی به سراغ کودک می آید اما این احساس راحتی موقتی است چون دوباره با موقعیت دیگری همان فکرها بر میگردند.

 o1

 چرا متوجه می شویم که این کودک وسواس دارد؟ چون رفتارهای شستشوی او بیشتر از تعدادی است که افراد دیگر جامعه انجام می دهند. درگیر شدن کودک در این چرخه وقت زیادی از او می گیرد. ممکن است عوارض پوستی برای او داشته باشد یا او به دلیل انجام این رفتارها و احساس های منفی پی در پی خسته و ناراحت شود یا فکر کردن زیاد به این مسائل باعث مشکلاتی در درس خواندن یا انجام سایر کارهایش شود.

 

این چرخه وسواس می تواند در شرایط کرونایی هم برای کودک ایجاد شود. یعنی کودک رفتارهای شستشویی دارد که بیشتر از توصیه منابع معتبر برای پیشگیری از کروناست. وقت زیادی را صرف آنها می کند به طوریکه به فعالیت های تحصیلی یا تفریحی اش نمی رسد یا خودش رنج زیادی را تحمل می کند.

به عکس زیر توجه کنید:
فرض کنید کودک میخواهد دستانش را برای پیشگیری از کرونا بشوید. طبق گفته پزشکان و منابع معتبر بیست ثانیه شستن دستان با آب و صابون یا تمیز کردن با شوینده های الکلی کافی است. اما در زمان شستشو افکار وسواسی درباره کرونا هجوم می آورند و کودک به جای بیست ثانیه، ده دقیقه دستانش را می شوید. پس از معیار علمی خارج شده است. وقت زیادی از کودک می گیرد. کودک به طور مرتب درگیر تمیزی و کثیفی دست هایش هست یعنی زیاد به آن فکر می کند.
o2
 یا به عکس زیر توجه کنید:
کودک بدون هیچ علائمی فقط یک بار سرفه کرده و افکار وسواسی درباره مبتلا شدن به کرونا به او هجوم می آورند و او بارها و بارها می خواهد با یک دکتر تماس بگیرد و از او سوال بپرسد و اطمینان بگیرد که مریض نیست. در حالی که علائم کرونا و فراوانی آن توسط پزشکان مشخص شده است و کودک رفتارهایی را دارد که بیشتر افراد در چنین شرایطی انجام نمی دهند. کودک کار و زندگی اش را تعطیل کرده و وقت زیادی را برای این موضوع می گذارد.
o3
چه کنیم که مرز بین وسواس و پیشگیری از کرونا را حفظ کنیم؟
همه اصول پیشگیری از کرونا را از منابع معتبر جمع آوری کنید:
اگر زبان انگلیسی می دانید از سایت سازمان بهداشت جهانی و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها اطلاعات به روز شده را بخوانید.
اگر به دنبال منابع فارسی هستید راهنمای پیشگیری از کرونا را در سایت وزارت بهداشت یا دانشگاه علوم پزشکی ایران بخوانید.
اخبار مرتبط با کرونا را به طور مداوم پیگیری نکنید زیرا دانستن بسیاری از اطلاعات مثل تعداد کشته ها ضرورتی ندارد و آسیب پذیری شما و کودک را نسبت به افکار وسواسی بیشتر می کند
• صفحه های مجازی که درباره کرونا اطلاعاتی می دهند را دنبال نکنید. زیرا معمولا این صفحه ها مخلوطی از واقعیت، اخبار غیر قطعی و شایعه ها را در اختیار مخاطبان قرار می دهند.

اگر میخواهید بدانید در حال پیشگیری از کرونا هستید یا رفتارهای وسواسی را انجام می دهید، رفتارهای کودک و خودتان را مشاهده کنید و ببینید طبق اصول علمی پیشگیری عمل می کنید یا رفتارهای شما بیشتر از توصیه پزشکان و رفتارهای بقیه مردم است. علاوه بر این به تذکرهایی که درباره رعایت بهداشت به کودک می دهید توجه کنید و آنها را با معیارهای علمی بسنجید.
اگر رفتارهای کودک به وسواس نزدیک شده است:
دستورالعمل های بهداشتی که به شرایطی فعلی شما مربوط است (در قرنطینه هستید یا سر کار می روید) را از سایت های ذکر شده جمع آوری کنید و همراه با کودک برای آنها تصویرسازی کنید و به صورت خلاقانه ای در قالب یک روزنامه دیواری یا پوستر در خانه نصب کنید.
• وسواس و عملکرد آن را برای کودک توضیح دهید: می توانید برای توضیح دادن از کارتون ها یا فیلم هایی با موضوع مبارزه و جنگیدن مثال بیاورید. مثلا وسواس مثل یک مزاحم یا دشمنه که وارد کشور ما (بدن تو ) شده و می خواهد به ما دستوراتی بدهد تا ما عقب نشینی کنیم و بتونه همه کشور را مال خودش کنه. اما ما میخواهیم با او مبارزه کنیم، به دستوراتش عمل نکنیم تا او ناامید بشه و زودتر از بدن ما بیرون بره
• موقعیت هایی که کودک رفتارهای وسواسی شستشو دارد را لیست کنید و هر بار یک موقعیت را در قالب بازی بازسازی کنید. بعد یک نفر نقش وسواس را بازی کند و یک نفر نقش کودک را اجرا کند. می توانید برای بازی خود اسم بگذارید مثلا عملیات مچ گیری یا مبارزه.
• مبارزه با وسواس یعنی وقتی افکار وسواسی می آیند و احساس بدی پیدا میکنیم رفتار وسواسی را انجام ندهیم. به این ترتیب چرخه وسواس شکسته می شود. به کودک توضیح دهید که: هر رفتار وسواسی مثل غذایی است که به وسواس میدهیم او را قوی می کند اما ما می خواهیم به او گرسنگی دهیم

o4
به عنوان مثال:
با وسایل واقعی یا اسباب بازی موقعیت دست زدن به میوه های تازه خریداری شده را ایجاد کنید. کودک به میوه ها دست بزند و بعد دستش را طبق اصول شستشو به مدت 20 ثانیه بشوید. همزمان نقش وسواس به سراغ کودک میاد و به او میگه: فقط بیست ثانیه دستت را شستی خیلی کمه. شاید دستت هنوز کرونا داشته باشه. دستت را بیشتر بشور
نقش کودک: گیرت انداختم تو وسواس هستی. تو رئیس من نیستی. من دستم را به اندازه بیست ثانیه شستم و دیگه لازم نیست بیشتر از آن بشویم. من میخواهم تو را از بدنم بیرون کنم.
سپس از دستشویی بیرون بیاید.
و بعد کودک را تشویق کنید که توانسته با وسواس مبارزه کند.
 
بعد از انجام این بازی ها همین روش را به صورت واقعی انجام دهید و کودک را تشویق کنید
• تذکرهای بیش از حد درباره رعایت بهداشت به کودک ندهید. اگر کودک رعایت نمی کند قبل از انجام کارهای خوشایند روزمره از او بخواهید آن موارد را انجام دهد مثلا: دست هایت را بشور تا ژله بیارم بخوریم یا دست هایت را بشور تا بتونی تلوزیون ببینی. همچنین می توانید بین خودتان و کودک مسابقه بگذارید که کی زودتر دست هایش را می شوید. یا به او عنوان و مسئولیتی بدهید مانند سلامت یار که به بقیه رعایت بهداشت را یادآوری کند
• فعالیت های منظم و خوشایندی را در خانه برنامه ریزی کنید تا کودک درگیر انجام آنها شود. بهتر است این فعالیت ها سریالی باشند مانند کاشتن یک گیاه و مراقبت کردن از آن، ساختن یک فیلم در خانه با دوربین موبایل، ساخت انیمیشن های ساده با نرم افزارهای مرتبط، نوشتن یک کتاب درباره خاطرات روزهای کرونایی و تصویرسازی کردن آن، ساخت بازی های کارتی و ....
• اگر والدین مبتلا به وسواس شستشو هستند باید توجه کنید که کودکان از طریق مشاهده این رفتارها را یاد می گیرند.
• اگر مقدار رفتارهای وسواسی کودک کم است توجه کنید که اگر جلوی این رفتارهای محدود را نگیرید به مرور زمان ممکن است شدیدتر شود
در صورتی که بعد از رعایت این پیشنهاد ها همچنان کودک زمان زیادی را صرف رفتارهای شستشو می کند در اولین فرصت با یک روانشناس کودک یا روانپزشک کودک تماس بگیرید و برای درمان زودتر اقدام کنید. هر چقدر زودتر اقدام کنید درمان بهتر و سریعتر انجام می شود.