پیشنهاد می کنم درباره مفید بودن همه مخلوق های خداوند کتاب "که این طور" از انتشارات به نشر را با کودک بخوانید. داستان یک باغچه که ساکنان آن روزی تصمیم میگیرند کرم خاکی را بیرون کنند چون فکر می کنند او هیچ فایده ای ندارد. بعد از اخراج کرم خاکی اتفاق هایی می افتد که همه متوجه فایده های او می شوند

از کودک خود بپرسید:
موجودی هست که تو فکر کنی بیهوده آفریده شده؟
اگر پاسخش مثبت بود درباره آن تحقیق کنید
فکر میکنی تو چه کارهای مفیدی را می توانی انجام دهی؟

• بطری بازی
مرحله اول بازی: افراد خانواده یا دوستان گرداگرد هم می نشینند و یک بطری را در وسط می چرخانند، پشت بطری به هر کسی که بود یک توانمندی یا ویژگی مثبت درباره یکی از افراد گروه می‌گوید و نفری که در بطری به طرف اوست باید حدس بزند که آن ویژگی مربوط به چه کسی هست برای مثال :
پشت بطری/ نفر اول: خیلی خوب قورمه سبزی درست می کند./ درب بطری/ نفر دوم: مادر
پشت بطری/ نفر اول: در بازی های توپی چست و چابک هست. / درب بطری/ نفر دوم: کودک
پشت بطری/ نفر اول: از دیگران به خاطر کارهایی که انجام می‌دهند قدردانی می کند. / درب بطری/ نفر دوم: پدر

 مرحله دوم بازی: پشت بطری به سمت هر کس که بود یکی از ویژگی هایی که درباره خودش دوست ندارد را میگوید و نفر مقابل که درب بطری به سمت اوست باید برای آن یک جمله سازگارانه و مفید بگوید برای مثال:

پشت بطری/ نفر اول: به من می‌گویند قد تو مثل ماکارونی بلند و باریک است. درب بطری/ نفر دوم: اما فقط قد بلند ها می توانند چیزهایی را که در طبقات بالا هستند را به راحتی بردارند
پشت بطری/ نفر اول: به من می گویند که خیلی ریزه میزه هستی. درب بطری/ نفر دوم: ریزه میزه ها زرنگ تر و چابک ترند
پشت بطری/ نفر اول: من نمی توانم بازی های پرشی کنم. درب بطری/ نفر دوم: اما به جای آن در کارت بازی خیلی ماهر هستی

فیلم پیشنهادی: پاتال و آرزوهای کوچک

پاتال و آرزوهای کوچک یک فیلم قدیمی است که در سال 1368 ساخته شده است. فیلم را با کودک خود ببینید و درباره مفاهیم آن صحبت کنید:
دوست داری نقش خود را با چه کسی عوض کنی؟
آن نقش چه خوبی ها و سختی هایی دارد؟

خلاصه فیلم:
وحید که آرزوهای ناممکنی در سر دارد با موجودی عجیب به نام «پاتال» که از میان یک کره جغرافیا که مادرش برای او خریده بیرون می‌آید آشنا می‌شود که آمده تا به جبران محبت وحید آرزوهای او را برآورده سازد. پاتال به شرط آن که وحید اجازه بدهد او به سرزمین اصلی‌اش بازگردد می‌پذیرد آرزوهای ناممکن اما کوچک او را محقق کند. به کمک نیروی شگفت‌انگیز پاتال آرزوهای وحید، خواهرش شیرین و دوستانش محسن و حمید برآورده می‌شود. وحید به جای پدر به اداره می‌رود و پدر به جای او به مدرسه، مادر، دخترک کوچکی می‌شود و شیرین جای او را می‌گیرد. محسن اکنون هرچه بگوید بزرگترها اطاعت می‌کنند و برخلاف گذشته همه بزرگترها حمید را نه‌تنها از خوردن منع نمی‌کنند بلکه مدام به او دستور می‌دهند که بیشتر بخورد. ولی در پایان همه بچه ها پشیمان از وضع پیش آمده از پاتال درخواست می‌کنند که اوضاع را به روال گذشته برگرداند.

همانطور که رشد حرکتی و کلامی کودک در سن های خاصی ایجاد می شوند، درک هر کدام از این پنج مفهوم نیز در یک محدوده سنی تقریبی اتفاق می افتد و به رشد شناختی کودک بستگی دارد.

از بدو تولد تا سه سالگی کودکان درکی از مرگ ندارد اما اگر فردی در خانواده اش فوت کند متوجه تغییر حالت های هیجانی مادر و پدر می شود.

از 3 تا 5 سالگی کودکان فکر می کنند مرگ برگشت پذیر است. مثل مسافری که دوباره بر میگردد و یا شخصی که خوابیده و دوباره بیدار می شود. همچنین فکر می کنند که مرگ برای اطرافیان و خودشان اتفاق نمی افتد. در این سن کودک با اینکه شناخت کمی از اندام های بدن انسان دارد اما متوجه نقش آنها در زنده بودن نمی شود مثلا فکر می کند قلب برای دوست داشتن است

از حدود 5 سالگی تا 7 سالگی ابتدا کودکان می فهمند که همه انسان ها یک روز می میرند یعنی مرگ فقط مال دیگران نیست. آنها متوجه می شوند که مرگ دائمی است و برگشتی در کار نیست. اما آنها بیشتر به علت های بیرونی و قابل مشاهده مرگ توجه می کنند مثلا فردی که تصادف می کند و می میرد یا فردی که در جنگ کشته می شود، اما متوجه نمی شوند که چطور این حوادث باعث مرگ یک فرد می شود.

از 7 تا 10 سالگی کودکان به تدریج متوجه می شوند که با مرگ همه عملکردهای جسمی و روانی انسان ها متوقف می شود. (البته در بعضی از فرهنگ ها مانند فرهنگ اسلامی کودکان متوجه می شوند که همزمان این امکان وجود دارد که عملکرد جسمی متوقف شود و عملکرد روانی (یا همان روح) در زندگی بعد از مرگ ادامه پیدا کند و این اعتقاد همزمان چون از طرف جامعه تقویت می شود کاملا برای کودکان پذیرفته می شود). آخرین مفهومی که در کودکان شکل می گیرد این است که مرگ علت جسمانی دارد یعنی اشکال در عملکرد اندام های درونی بدن مانند قلب یا ریه باعث مرگ انسان می شود. به دلیل اینکه عملکرد بدن انسان پیچیده است و قابل مشاهده نیست کودکان باید تفکر انتزاعی تری برای فهم آن داشته باشند. در مجموع می توان گفت که کودکان در ده سالگی به درک همه پنج مفهوم مرتبط با مرگ می رسند

نکته: با اینکه سن عامل مهمی در فهم مرگ محسوب می شود اما عواملی مانند هوش کودک، عقاید مذهبی خانواده، مواجه زودهنگام با مرگ اطرافیان، تجربه یک بیماری تهدید کننده حیات در کودک یا اطرافیان، میزان باز بودن والدین درباره صحبت کردن شفاف با کودکان درباره مرگ، زندگی در جامعه ای که درگیر جنگ یا بی ثباتی های سیاسی است و سطح اضطراب کودک باعث می شود که یک کودک زودتر از همسالان خود به درک از مرگ برسد

 فرصت های زندگی روزمره
گلدانی را برای کودک بگیرید و بذری را در آن بکارید و همزمان با رشد تدریجی آن درباره فرایند تولد گیاه، چیزهایی که برای رشدش نیاز دارد، محصولی که به ما میدهد (به عنوان کاری که در زمان زنده بودنش انجام می دهد) و پایان زندگی اش با کودک صحبت کنید. می توانید با عکس گرفتن از مراحل زندگی آن گیاه یک فیلم تهیه کنید
در پارکی که هر روز با کودک برای بازی می روید، از آغاز فصل ها برای شروع صحبت درباره چرخه حیات درختان پارک استفاده کنید. می توانید درخت خاصی را در نظر بگیرید و در هر فصلی از آن عکس بگیرید تا تغییرش را ببینید، در هنگام انجام این فعالیت درباره جوانه زدن درخت به عنوان تولد، میوه دادن یا گل دادن، تغییر رنگ برگ ها و تغییرات درونی درخت صحبت کنید و کتاب های مرتبط را بخوانید. می توانید برگ های درختان را در فصل های مختلف جمع کنید و در دفتری بچسبانید یا با کودک نقاشی فصل ها را بکشید.

در این زمینه خواندن کتاب خزان برگک پیشنهاد می شود.

مرگ ماهی قرمز سفره هفت سین یک پدیده رایج است که معمولا کودکان آن را مشاهده می کنند و چون حیوان خانگی محسوب نمی شود احساس منفی زیادی درباره اش ندارند اما می تواند فرصتی باشد که درباره تولد، رشد و علت مرگ ماهی ها به عنوان یک موجود زنده صحبت کنید. همچنین می توانید کتاب هایی در این مورد بخوانید و یا مستند هایی با این موضوع ببینید.
ممکن است کودک در پارک یا خیابان کبوتر، گربه یا حشره مرده ای ببیند. از این فرصت برای صحبت درباره تولد و رشد پرنده ها ،حیوانات و حشره ها و علت های مختلف مرگ آنها صحبت کنید.
در مورد انسان ها اولین فعالیتی که باید با کودک انجام دهید شناخت اندام های داخلی بدن، عملکرد آنها و ارتباطی که با زنده بودن انسان دارند. زیرا کودکان پیش از دبستان شناخت دقیقی از عملکرد اندام های داخلی ندارند مثلا فکر می کنند قلب برای دوست داشتن است و معده برای غذا خوردن. می توانید با استفاده از کتاب های داستان، کاردستی، عروسک و یا نقاشی درباره این اندام ها و نقش آنها در زنده بودن انسان از کودک سوال بپرسید و اطلاعات کوتاهی به او بدهید
همزمان با این فعالیت ها می توان از کتاب هایی که به طور مستقیم برای توضیح مرگ در کودکان نوشته شده است نیز کمک گرفت. کتاب خواندن یک روش مناسب برای باز کردن سر صحبت درباره توضیح دادن مرگ است.

معرفی کتاب

در بخش بعدی کتاب به علت های مرگ اشاره می شود: علت هایی مانند بیماری، مرگ ناگهانی، تصادف و خشونت همراه با تصویر برای کودک توضیح داده شده است
نکته: اگر کودک در محیطی زندگی می کند که واژه "شهادت" را شنیده یا شما می خواهید ارزش های مربوط به این واژه را به کودک منتقل کنید، می توانید در توضیح علت های مرگ به این شیوه نیز اشاره ای داشته باشید. عبارت هایی که می توانید استفاده کنید: وقتی آدم ها در حالی که کارهای خوبی برای کشور می کنند می میرند به آنها شهید می گویند. مثلا آتش نشان ها وقتی در حال نجات بقیه آدم ها از آتش هستند، وقتی دکترها در حال درمان بیماران مریض می شوند و می میرند، وقتی سربازها از کشور محافظت می کنند که دشمن وارد کشور نشود.
از کودک بپرسید:
• آیا همه کسانی که مریض می شوند میمیرند؟
• اگر قبلا فردی در اطراف کودک فوت کرده است میتوانید به او اشاره کنید و از کودک بپرسید که علت فوت او چه بود؟

بعد از توضبح درباره مرگ و علت های آن ممکن است کودک بپرسد که چرا آدم ها می میرند؟ چرا همیشه زنده نمی مانند؟ بعد از مردن چه اتفاقی می افتد؟
برای پاسخ به این سوالات شما باید به جهان بینی خود درباره اتفاق های بعد از مرگ رجوع کنید. در ادامه کتاب " خداحافظ راکون پیر" معرفی می شود که داستان آن به فرهنگ رایج کشور درباره زندگی بعد از مرگ نزدیک است.

معرفی کتاب

در ادامه داستان میخوانیم که خرگوش و راکون هر روز قشنگی های این دنیا را با هم کشف می کنند.
از کودک خود بپرسید:
• چه چیزهایی را در این دنیا خیلی دوست دارد؟ مثلا نگاه کردن به آسمان، قدم زدن در جنگل و...
• در ادامه نقاشی قبلی، همراه با کودک نقاشی این دنیا را بکشید. مناطقی که کودک رفته، مکان هایی که دوست دارد برود. کارهایی که هر روز انجام میدهد.
در انتهای داستان می خوانیم که: بعد از مدتی زمان مرگ راکون پیر فرا می رسد. او به خرگوش می گوید: خیلی پیر و خسته شده ام و وقت آن رسیده که از این دنیا بروم به یک دنیای دیگر که برای ما ناشناخته است. بعد از اینکه راکون می میرد خرگوش می گوید اگر او مرده پس چرا هنوز اینجاست. بقیه حیوانات می گویند وقتی به دنیای دیگر میرویم بدنمان را همین جا می گذاریم.بعد از مدتی راکون به خواب خرگوش می آید و به او می گوید:" یادت هست می ترسیدی به دنیا بیایی؟فکر می کردی که شکم مادر بهترین جا برای ماندن است؟الان هم فکر میکنی بهترین جا برای ماندن اینجاست اما باز اشتباه میکنی.دنیای ناشناخته ای که به آن رفته ام خیلی بزرگ تر و قشنگ تر است.پس لازم نیست نگران من باشی"
در واقع داستان توجه کودک را به این نکته جلب می کند که برای رفتن به دنیای دیگر به بدنمان نیاز نداریم. همچنین اطلاعات زیادی درباره آنجا نداریم پس ممکن است سوال های زیادی درباره آن داشته باشیم. اما می دانیم که آنجا بزرگ تر و قشنگ تر است.
از کودک بپرسید:
• چرا تک از شکم مادرش خارج نمی شد؟
• حیوانات از کجا فهمیدند که راکون مرده است؟
• وقتی تک دلتنگ راکون بود،راکون در مورد آن دنیای ناشناخته چه گفت؟
• تو چه چیزهایی درباره آن دنیای ناشناخته شنیدی؟
• می توانید در ادامه نقاشی های قبلی، همراه با کودک یک نقاشی بزرگتر درباره دنیای بعد از مرگ بکشید
به طور خلاصه، شما می توانید با کمک این کتاب زندگی و مرگ را به یک سفر تشبیه کنید به این صورت که انسان ها از زمانی که به وجود می آیند دنیاهای مختلفی را تجربه می کنند و زندگی در هر دنیا با دنیای دیگر فرق دارد (مثلا غدا خوردن نفس کشیدن،چیزهایی که احتیاج دارند و....). برای رفتن از یک دنیا به دنیای دیگر روش های خاصی وجود دارد. انسانها از دنیای درون شکم مادر با تولد به این دنیا منتقل می شوند در این دنیا زندگی می کنند و برای رفتن به دنیای بعدی دیگر به بدن خود احتیاجی ندارند. به همین دلیل ما بدن آنها را زیر خاک می گذاریم. مثل وقتی ما به این دنیا آمدیم و به لوله غذایی که در شکم مادرمان بود نیازی نداشتیم. در واقع ما مرگ را به عنوان روشی برای رفتن به دنیای سوم معرفی می کنیم.

اگر کودک درباره مفهوم روح و زندگی آن بعد از مرگ از شما سوال کرد با توجه به سن و میزان رشد شناختی او می توانید از مثال های زیر استفاده کنید:
مفهوم دگردیسی در حشرات مثال خوبی برای توضیح زندگی بعد از مرگ است. وقتی کرم ابریشم مدت ها در پیله می ماند و بعد با ظاهری جدید و زیباتر دنیای جدید را آغاز می کند. این توضیح می تواند همزمان با پرورش کرم ابریشم در خانه باشد تا کودک قدم به قدم با این مفهوم آشنا شود. در این زمینه کتاب "آن آبزیان کوچک و این سنجاقک ها" را با کودک بخوانید

روح بخشی از بدن ماست که آن را نمی بینیم و بعد از مردن از بدن ما جدا می شود و به دنیای دیگر می رود.

بدن و روح مثل دو دوست هستند. مثل راننده ای که ماشینش را دوست دارد اما وقتی ماشینش خراب یا غیر قابل استفاده می شود، ماشین را کنار می گذارد و از آن پیاده می شود. در این مثال ماشین جسم است و راننده روح.
روح مثل انرژی برق است و بدن ما مثل لامپ است. پس انرژی باعث روشن شدن لامپ می شود
روح و بدن مثل دستی است که یک دستکش پوشیده. وقتی می میریم روح مثل دستکشی که از دست در می آوریم از بدن جدا می شود.

یک ویدئوی جالب و کوتاه را همراه با کودک درباره عروسک دگردیسی پروانه در این لینک ببینید. (با فیلترشکن)